Οι Δήμαρχοι του Κλεισθένη Ι: ισορροπιστές ή όμηροι; Άρθρο- Παρέμβαση του Δημήτρη Κατσούλη

Οι Αυτοδιοικητικές Εκλογές του 2019 θα διεξαχθούν, εκτός απροόπτου, με το σύστημα της απλής αναλογικής που κατέστρωσε ο νομοθέτης του ν.4555/2018 (Πρόγραμμα ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ1). Κυρίως στους Δήμους και δευτερευόντως στις Περιφέρειες το νέο εκλογικό σύστημα επιφέρει κρίσιμες αλλαγές όχι μόνο στους κανόνες αλλά και στην πολιτική επιχειρησιακή στρατηγική των αιρετών, αλλάζει, εν ολίγοις, σκέψεις, αντιλήψεις,  μεσοπρόθεσμα και νοοτροπίες, χωρίς ίσως να μεταβάλλει τα βασικά πολιτικά στερεότυπα.

Η επιλογή του νομοθέτη να εκλέγονται τα συλλογικά όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης, δηλαδή τα Δημοτικά και Περιφερειακά Συμβούλια, με την απλή αναλογική «των υπολοίπων», χωρίς κατώτερο ποσοστό-όριο εκλογής στο Συμβούλιο, ενδέχεται να οδηγήσει στην εκλογή Συμβουλίων με πανσπερμία ολιγομελών ή ακόμη και μονοπρόσωπων παρατάξεων, εκδοχή που θα δυσχεράνει ίσως τη διαμόρφωση σταθερών προγραμματικών ή έστω απλώς δημαρχιακών πλειοψηφιών, εάν περιοριστούμε εδώ μόνο στους δήμους.

Με τον νέο νόμο, αυτός που εκλέγεται Δήμαρχος έχει το εργαλείο του ορισμού των Αντιδημάρχων για να διαμορφώσει πλειοψηφία μέσα στο Δημοτικό Συμβούλιο. Γιατί, ανεξάρτητα από όσα γράφει ο νομοθέτης στην Αιτιολογική Έκθεση περί υπέρβασης των ρόλων της πλειοψηφίας και της μειοψηφίας!!! (Αιτιολογική Έκθεση σ.24), ο κάθε Δήμαρχος, είτε το ξέρει εκ των προτέρων είτε το καταλαβαίνει όταν εκλεγεί, δεν μπορεί να κάνει βήμα χωρίς πλειοψηφία και συνακόλουθα χωρίς αντιπολίτευση. Αυτά τα δύο πάνε μαζί. Όταν του λείπουν «κουκιά» για την πλειοψηφία έχει το εργαλείο της συμφωνίας, καταρχήν, με τις παρατάξεις για την διανομή των αντιδημαρχιών ή κάτω από προϋποθέσεις ακόμη και της διάλυσης των μικρών παρατάξεων με  την ανεξαρτητοποίηση των μελών τους έτσι ώστε μοιράζοντας αντιδημαρχίες να αποκτήσει πλειοψηφία.

Αυτή η νέα πραγματικότητα οδηγεί τελικά στη διαμόρφωση δύο κατηγοριών υποψηφίων Δημάρχων. Οι υποψήφιοι που «κατεβαίνουν» για να γίνουν Δήμαρχοι και οι υποψήφιοι που «κατεβαίνουν» για να πάρουν μερίδιο στη Δημοτική Αρχή.

Με το παλιό σύστημα, οι δεύτεροι συνήθως κολλούσαν κοντά στους πρώτους και μετά διεκδικούσαν την Αντιδημαρχία. Όταν δεν την έπαιρναν ή την έχαναν πολεμούσαν κατά του Δημάρχου. Έτσι και οι άνετες πλειοψηφίες των 3/5 που έδινε ο νόμος πήγαιναν στα χαμένα. Τώρα η «συναλλαγή» περνά μέσα από την εκλογική διαδικασία και κατά κάποιο τρόπο έχει ένα «άλλοθι» εκλογικής νομιμοποίησης αλλά και πριν και τώρα συναλλαγή ήταν και θα είναι.

Όσο οι Δημοτικές Παρατάξεις δεν είναι πολιτικές ομάδες ή οργανώσεις με προγραμματική αφετηρία και δημοκρατική και συμμετοχική συγκρότηση το σύστημα στην πράξη θα λειτουργεί έτσι. Η περιβόητη κυριαρχία του Δημάρχου για την οποία γίνεται τόσος λόγος, στην πράξη δεν επιβεβαιώνεται και σίγουρα δεν είχε θεσμική βάση. Ήταν απλώς το περιτύλιγμα ενός θεσμικού ρόλου τον οποίο ο κάθε πρωταγωνιστής έδινε το δικό περιεχόμενο με μία όμως ενιαία και κοινή παραδοχή:  διαχειρίζεσαι τη διανομή μεριδίων δημοτικής εξουσίας μέσα από την οποία κατά κανόνα παίζεις τον «ισορροπιστή» ή καταλήγεις να είσαι «όμηρος». Αν παίξεις τον ισορροπιστή κερδίζεις την εικόνα ενός προς τα έξω ισχυρού και κυρίαρχου Δημάρχου. Αν καταλήξεις όμηρος «τα ψωμιά σου είναι λίγα». Την ίδια τύχη επίσης έχεις ή και ακόμη χειρότερη εάν δεν παίξεις αυτούς τους ρόλους και κινηθείς σε αυτό που νόμιζες ότι θα είσαι προτού γίνεις. Τότε χάνεις την πλειοψηφία και μένεις μόνος σου, καταναλώνεσαι σε έναν εσωστρεφή αγώνα πολιτικής επιβίωσης και οι πιθανότητες να βγεις πολιτικά σώος είναι μηδαμινές.

Έχω πει με κάποια ίσως υπερβολή ότι το κλειδί στην επιτυχία ενός Δημάρχου είναι η ισορροπία και η μαεστρία με την οποία χειρίζεται τους Αντιδημάρχους του και ακριβώς εκεί είναι και το κλειδί της αποτυχίας. Η «αντιδημαρχία» είναι η πληγή της δημοτικής πολιτικής ζωής.

Ο νέος νόμος εμβαθύνει την πληγή αυτή γιατί καθιστά τον Δήμαρχο ακόμη πιο ευάλωτο αφού από ισορροπιστής για τη διατήρηση της πλειοψηφίας γίνεται κυνηγός ή όμηρος όσων μπορούν να του την προσφέρουν. Αυτοί όλοι θα έχουν εκλεγεί πλέον γιαυτόν τον λόγο την ίδια στιγμή που το σύστημα που θα τους αναδείξει ψηφίστηκε στο όνομα της ενίσχυσης της τοπικής δημοκρατίας, της αποδυνάμωσης μίας δήθεν παντοκρατορίας Δημάρχου, της  ενίσχυσης του κοινωνικού ελέγχου στην Αυτοδιοίκηση. Τίποτε από αυτά δεν θα κατορθώσει.

Δεν είναι η απλή αναλογική το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι η νοοτροπία με την οποία την θέσπισε ο νομοθέτης και η προσαρμογή της στην κυρίαρχη νοοτροπία της συναλλαγής χωρίς αρχές και προγραμματικά προαπαιτούμενα.

Υπάρχει άραγε τώρα άλλος δρόμος; Δρόμος υπάρχει αλλά πλέον είναι ακόμη πιο δύσβατος. Λύση σίγουρα δεν είναι να ξαναγυρίσουμε στο παλιό σύστημα της άνετης πλειοψηφίας του Δημάρχου που για να την κρατήσει έπρεπε πάλι να μοιράσει τιμάρια χωρίς διαφάνεια και κανόνες. Δεν είναι εξάλλου τυχαία η απαξίωση της Εκτελεστικής Επιτροπής σχεδόν στο σύνολο των Δήμων.

Ο άλλος δρόμος προϋποθέτει όμως τα ακόλουθα;

·   Η καθιέρωση ενός πλαφόν, δηλαδή ορίου για την εκπροσώπηση στο Συμβούλιο της τάξεως του 3έως 5% είναι εκ των ων ουκ άνευ. Αυτό το μέτρο θα αποτρέψει την εκλογή μικρών ή ακόμη και μονοπρόσωπων παρατάξεων που δυσχεραίνουν τη διαμόρφωση προγραμματικής πλειοψηφίας.

·     Η καθιέρωση της προγραμματικής δήλωσης ως αναγκαίου τυπικού αλλά και ουσιαστικού προαπαιτούμενου για την συγκρότηση του δημοτικού συνδυασμού, της δημοτικής παράταξης.

·     Η καθιέρωση των δημοτικών παρατάξεων ως δημοκρατικά οργανωμένων και λειτουργούντων θεσμών της δημοτικής διακυβέρνησης.

· Η θέσπιση κανονιστικά διαφανούς διαδικασίας συγκρότησης της προγραμματικής πλειοψηφίας, δηλαδή της διαπαραταξιακής πλειοψηφίας όταν μία μόνο παράταξη δεν τη διαθέτει στο Συμβούλιο.

·  Η θέσπιση νέου συστήματος διακυβέρνησης με σαφή διαχωρισμό ρόλων μεταξύ βουλευομένων και εκτελεστικών οργάνων όπου το Δημοτικό Συμβούλιο έχει προγραμματικές, κανονιστικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες και η εκτελεστική επιτροπή το τεκμήριο αποφασιστικής αρμοδιότητας για όλες τις διοικητικές αρμοδιότητες.

· Η κανονιστική οργάνωση επίλυσης των συγκρούσεων μεταξύ Δημάρχου και Συμβουλίου.

·  Η θέσπιση ορίου θητειών για τον Δήμαρχο, το Δημοτικό Συμβούλιο και τους Αντιδημάρχους, οκτώ, δώδεκα και πέντε χρόνια αντίστοιχα.

· Ακόμη πιο δραστικό μέτρο αλλά είναι πολύ πρόωρο και «ανώριμο»: το ασυμβίβαστο μεταξύ αντιδημάρχου και δημοτικού συμβούλου.

Επειδή όμως τα παραπάνω δεν φαίνεται να προωθούνται άμεσα -παρότι επαρκής θεσμικός χρόνος υπάρχει- αναμένεται τόσο κατά την προεκλογική περίοδο όσο και κυρίως κατά την πρώτη μετά την εκλογή του 2019 θητεία των δημοτικών αρχών να γίνουμε μάρτυρες καταστάσεων συναλλαγής, παρακμής και αδιαφάνειας επιβεβαιώνοντας ότι αυτή η απλή αναλογική του ν.4555/2018 - και όχι οποιαδήποτε απλή αναλογική όπως αρέσκονται να υποστηρίζουν οι απερχόμενοι αιρετοί- θα οδηγήσει στην υποβάθμιση της τοπικής δημοκρατίας και στην απόλυτη αναποτελεσματικότητα της δημοτικής διακυβέρνησης.