Βαγγέλης Αποστόλου: Αναγκαία και η αλλαγή της δασοπυρόσβεσης

Παρότι έχω πολλές φορές τοποθετηθεί για την αναγκαιότητα επαναπροσέγγισης του μοντέλου δασοπυρόσβεσης, επανέρχομαι για να στηρίξω και την ανάλογη πρόταση για τις αγροτοδασικές πυρκαγιές, που κατέθεσε πρόσφατα στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, μετά από δική μου πρωτοβουλία ως υπουργού τότε, το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ.

Εχοντας ως αφετηρία τις συνέπειες που υφίσταται ο αγροτικός χώρος από τις πυρκαγιές αυτές, μια και χάνει κάθε χρόνο εξαιτίας τους περισσότερα από 50.000 στρ. καλλιεργειών, αλλά και άλλες υποδομές, ζήτησα τις απόψεις τους, αφού πρόκειται για ένα ερευνητικό κέντρο με αξιόλογους ερευνητές, γνώστες του αντικειμένου και μάλιστα με εξειδικευμένες σπουδές στη συγκεκριμένη δραστηριότητα.

Η πρότασή τους αναδεικνύει βασικά αυτό που αποτελεί πλέον κοινή αντίληψη: ότι πρέπει να δοθεί στην πρόληψη ανάλογο βάρος με αυτό της καταστολής. Και σε αυτή τη θέση συμφωνώ απόλυτα.

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αναγκαιότητα ύπαρξης αρκετών εναέριων και επίγειων μέσων καταστολής. Δεν μπορεί όμως αυτή η προσέγγιση να αναιρεί, μέχρι του σημείου της κατάργησης, τη λειτουργία της πρόληψης ως έναν από τους βασικότερους παράγοντες για την αντιμετώπιση ιδιαίτερα αυτών των πυρκαγιών. Κι αν το Μάτι επιτάσσει την αναβάθμιση που ανακοίνωσε στη λειτουργία της Πολιτικής Προστασίας ο πρωθυπουργός, το ίδιο πρέπει να γίνει και για την αντιμετώπιση των αγροτοδασικών πυρκαγιών της υπαίθρου.

Ο διαχωρισμός της πρόληψης από την καταστολή, που έγινε το 1998, και η ανάθεση του συντονισμού της δασοπυρόσβεσης στη Πυροσβεστική Υπηρεσία ήταν λάθος, γιατί έχοντας η ίδια την καταστολή ως βασικό αντικείμενο απασχόλησης και τον συντονισμό εκ του νόμου αποστέρησε σταδιακά τη δυνατότητα από τη Δασική Υπηρεσία, που έχει ως βασικό αντικείμενο τη διαχείριση των δασών, να συμμετέχει στη δασοπυρόσβεση. Δεν υπάρχει προηγούμενο οι διαχειριστές ενός φυσικού οικοσυστήματος να απουσιάζουν όταν αυτό καταστρέφεται.

Το χειρότερο όμως είναι ότι εξαφάνισε από τη χρηματοδότηση την πρόληψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ετήσιο κόστος της καταστολής τα τελευταία χρόνια ξεπερνά τα 500 εκατ. ευρώ, ενώ της πρόληψης μόλις φτάνει στα 20 εκατ. Η υποχρηματοδότηση αυτή και η απαξίωση της Δασικής Υπηρεσίας οδήγησαν στην παντελή απουσία της διαχείρισης από τα δάση (πάνω από το 95% είναι χωρίς διαχειριστική έκθεση), πράγμα το οποίο νομοτελειακά οδηγεί σε συσσώρευση δασικής βιομάζας, που σημαίνει αύξηση του κινδύνου πυρκαγιάς. Η Πυροσβεστική Υπηρεσία όντως έχει δώσει μεγάλες μάχες όλα αυτά τα χρόνια στην καταστολή, αλλά δεν ασχολήθηκε με την πρόληψη, όπως το ίδιο έγινε και με την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι οι πυρκαγιές, ιδιαίτερα των περιοχών με μεσογειακό κλίμα, είναι συνυφασμένες με τα δασικά τους οικοσυστήματα, με την πυρόφιλη χαλέπιο πεύκη να κυριαρχεί και να είναι το σημαντικότερο εργαλείο της φύσης για την αναγέννηση. Οντως η κλιματική αλλαγή είναι ένας πρόσθετος λόγος αύξησης των πυρκαγιών, ιδιαίτερα των αγροτοδασικών, αλλά πιο μεγάλος είναι η εγκατάλειψη της υπαίθρου από τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους. Σήμερα τα δάση είναι αδιάβατα ακόμη και από τα άγρια ζώα, που δεν μπορούν πλέον να επιβιώσουν στον φυσικό τους βιότοπο.

Πρέπει να ξαναφέρουμε τον άνθρωπο στο δάσος, γιατί αυτός θα είναι και ο καλύτερος φύλακας. Κι αυτό θα γίνει μόνο με την άσκηση χρήσεων, που βεβαίως θα είναι συμβατές με τους κανόνες της αειφορικής διαχείρισης των δασών όπως γινόταν τα παλιότερα χρόνια. Οταν είχαμε τους υλοτόμους, τους κτηνοτρόφους και τους ρητινοσυλλέκτες στα δάση, παρότι υπήρχαν περισσότερα επεισόδια, αυτά δεν καίγονταν, όχι μόνο γιατί η διαχείριση γινόταν με στόχο τη μείωση του κινδύνου της πυρκαγιάς και με ταυτόχρονη παραγωγή πλούτου για αυτούς, αλλά και γιατί την ώρα που εκδηλωνόταν χτυπούσαν οι καμπάνες του χωριού κι όλοι έτρεχαν, με αξίνες, φτυάρια και πριόνια, για να σταματήσουν την εξάπλωσή της.

Οφείλω όμως εδώ να σημειώσω αυτό που διαπίστωσα με την παρουσία μου σε μία από τις πιο δύσκολες πυρκαγιές τη φετινή χρονιά, στο Κοντοδεσπότι της Εύβοιας, όπου ήταν φανερό ότι δόθηκε χώρος ανάπτυξης δράσης και στη Δασική Υπηρεσία. Ηταν όλοι οι εμπλεκόμενοι εκεί, πυροσβέστες, δασικοί, κάτοικοι, σε αγαστή συνεργασία και λειτουργική αξιοποίηση όλων των δυνάμεων, επίγειων και εναέριων και κυρίως σε σωστό συντονισμό, από την Τοπική Αυτοδιοίκηση μέχρι την Πολιτική Προστασία. Γι’ αυτό και κατόρθωσαν σε λίγες ώρες να τη θέσουν υπό έλεγχο. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τις πυρκαγιές, τις οποίες όσο και να θέλουμε δεν μπορούμε να τις μηδενίσουμε, μπορούμε όμως να μειώσουμε τόσο τη συχνότητα εμφάνισής τους όσο και τις ζημιές που προξενούν.

Σίγουρα στη διαχείρισή τους δεν περισσεύει κανένας, πόσο μάλλον αυτοί που μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη και την έγκαιρη επέμβαση και μάλιστα χωρίς πρόσθετο δημοσιονομικό κόστος;Γι’ αυτό πέραν των μέτρων που ανακοινώθηκαν για την καταστολή και τη λειτουργία της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, πρέπει να εστιάσουμε στην οργάνωση του τομέα της πρόληψης.

Κι όταν μιλάμε για πρόληψη εννοούμε:

1. μέτρα διαχείρισης των δασικών περιοχών (καθαρισμοί, αραιώσεις κ.λ.π.) και έργα συντήρησης και δημιουργίας υποδομών (δασικοί δρόμοι, αντιπυρικές ζώνες κ.λπ.) και

2. εικοσιτετράωρη φύλαξη όλη την αντιπυρική περίοδο, στην οποία θα συμμετέχουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς και οι εθελοντές βάσει ενός σχεδίου που θα περιλαμβάνει και δυνατότητα επέμβασης μέσα σε 15 λεπτά όταν προκύψει επεισόδιο.

Ετσι ως βασικό καθήκον για τη Δασική Υπηρεσία αναδεικνύεται η προστασία του δάσους από τις πυρκαγιές με την ανάληψη του συντονισμού της πρόληψης, από τους καθαρισμούς μέχρι την έγκαιρη επέμβαση. Ολη αυτή η λειτουργία θα την επαναφέρει στην πραγματική της αποστολή και ταυτόχρονα θα εξασφαλίσει απασχόληση, αξιοποιώντας όλο τον χρόνο πλήρως και αποδοτικά όλους όσοι εμπλακούν σε αυτή τη διαδικασία. Είναι αδιανόητο αυτό που συμβαίνει σήμερα, οι ασχολούμενοι εποχικά με τη δασοπυρόσβεση, όταν λήγει η αντιπυρική περίοδος, να μπαίνουν στο Ταμείο Ανεργίας και όχι στην απασχόληση με τη διαχείριση και προστασία του δάσους.Επίσης αυτή την ώρα βρίσκεται στη φάση υλοποίησης η εκπόνηση Διαχειριστικών Σχεδίων Βόσκησης βοσκήσιμων γαιών, στα οποία περιλαμβάνεται το 60% των εκτάσεων δασικού χαρακτήρα.

Πρόκειται για μια οραματικού χαρακτήρα διαχείριση αυτών των εκτάσεων, που καταλήγει στη μόνιμη δυνατότητα κάθε αιγοπροβατοτροφικής μονάδας να έχει τη δική της έκταση.

Η ορθολογική βόσκηση αυτών των εκτάσεων θα συμβάλει στη μείωση της καύσιμης ύλης, ενώ παράλληλα θα εξασφαλίσει και την παρουσία του κτηνοτρόφων στις περιοχές αυτές καθιστώντας τους πραγματικούς φύλακες.Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων μπορεί να τρέχει μοντέλα προειδοποίησης, να παράγει χάρτες καύσιμης ύλης και να πληροφορεί για τα πεδία του ανέμου, αξιοποιώντας τα δεδομένα των Μετεωρολογικών Σταθμών του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης που υπάρχουν αλλά και θα εγκατασταθούν με το έργο της ευφυούς γεωργίας. Με βάση αυτά τα δεδομένα μπορεί να προβλεφθεί η πιθανή εξάπλωση μιας πυρκαγιάς και μπορεί να υπολογιστεί ο χρόνος προσέγγισης.

Για όλα τα προαναφερόμενα μέτρα υπάρχουν οι αναγκαίοι πόροι τόσο από το ΠΑΑ όσο και από το ΕΣΠΑ. Αρκεί η κυβέρνηση στην πρωτοβουλία που έχει πάρει για τον επανασχεδιασμό της προστασίας της χώρας και των πολιτών μέσα από την οργάνωση σε νέα βάση του τομέα αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών να προχωρήσει και στην αναβάθμιση του τομέα πρόληψης στις περιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών, όπως και στην πρόταση των ερευνητών του Ινστιτούτου αναδεικνύεται.

Πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Ευβοίας